Agni Yoga Hellas

ΕΡΩΣ ΚΑΙ ΨΥΧΗ

Uncategorized

Ο μύθος αυτός δεν είναι πολύ παλιός, ανήκει στην αλεξανδρινή περίοδο. Εντούτοις, όπως πιστεύουν οι μελετητές, μπορεί να περιέχει στοιχεία παλαιότερων μύθων, ακόμη και πλατωνικά στοιχεία.
Το περιεχόμενο της αφήγησης έχει εν συντομία ως εξής: Ένα βασιλικό ζευγάρι είναι γονείς τριών θυγατέρων. Η μικρότερη από αυτές ονομάζεται Ψυχή και είναι προικισμένη με τέτοια ομορφιά ώστε οι άνθρωποι νομίζουν ότι είναι η Αφροδίτη. Έτσι λησμονούν τη θέα και απευθύνουν τιμές και θαυμασμό στην Ψυχή.
Όμως η ομορφιά της θα γίνει η πηγή της δυστυχίας της, καθώς οι μεν θνητοί τη φοβούνται και την αποφεύγουν, η δε θεά εξοργίζεται μαζί της και την καταδιώκει υποβάλλοντάς την σε ταλαιπωρίες.
Οι δύο αδελφές παντρεύονται και πηγαίνουν να ζήσουν σε άλλους τόπους. Για την Ψυχή δίνεται μια κατάρα να ερωτευθεί το πιο ασήμαντο πλάσμα. Τελικά, η κοπέλα παντρεύεται κάτω από πολύ περίεργες συνθήκες και όρους. Πηγαίνει στο νέο της περιβάλλον, το οποίο είναι ένα παλάτι απίστευτης ομορφιάς και πλούτου, όπου αόρατοι υπηρέτες εκπληρώνουν κάθε της επιθυμία. Το ίδιο αόρατος όμως είναι και ο σύζυγος, ο οποίος την επισκέπτεται κάθε νύχτα και περνούν μαζί πολύ ευτυχισμένες στιγμές, αλλά ο όρος που της επιβάλλει είναι να μη ζητήσει ποτέ να δει την όψη του, αλλιώς την περιμένει μεγάλη δυστυχία.
Η Ψυχή αποδέχεται και τηρεί τον όρο, μέχρι τη στιγμή που καλεί στο παλάτι τις δύο αδελφές της. Εκείνες, βλέποντας τα πλούτη και την ευτυχία της αδελφής τους, γεμίζουν φθόνο και κακεντρέχεια. Πείθουν, λοιπόν, την Ψυχή να δει το σύζυγό της διότι δήθεν είναι ένα τρομερό φίδι που πρόκειται να την καταβροχθίσει μαζί με το μωρό το οποίο κυοφορεί.
Η Ψυχή, μέσα στον πανικό της, ανάβει μια νύχτα το καντήλι, την ώρα που ο σύντροφός της κοιμάται. Κατάπληκτη, όμως βλέπει ότι πρόκειται για έναν πανέμορφο νέο, ο οποίος αμέσως εξαφανίζεται, ενώ από τη στιγμή εκείνη η Ψυχή μπαίνει σε μια σειρά μεγάλων δοκιμασιών, καθώς με πόνο αναζητεί τον σύντροφό της. Οι δοκιμασίες της επιβάλλονται από την «πεθερά» της, τη ζηλότυπη Αφροδίτη.
Ο μύθος έχει «χάπι εντ», αφού η Ψυχή καταφέρνει να ξανασμίξει με το σύντροφό της, αφού έφερε επιτυχώς εις πέρας τις δύσκολες δοκιμασίες της. Τώρα πια γίνεται κι αυτή αθάνατη.

Σε ό,τι αφορά το εσώτερο νόημα του μύθου, δεν θα έλεγε κανείς ότι είναι από τους πιο βαθυστόχαστους. Πάντως, το ουσιώδες στην ερμηνεία είναι η εξέταση των δύο πρωταγωνιστικών προσώπων. Τι είναι δηλαδή ο Έρως και τι η Ψυχή, και ποια η σχέση τους. Ας ξεκινήσουμε με την Ψυχή.

ΨΥΧΗ
Είναι ένα γεγονός ότι οι άνθρωποι γενικά έχουν μια ασάφεια στη σκέψη και στην κατανόησή τους όταν αναφέρονται σε διάφορες έννοιες. Γι΄αυτό, ας τους πούμε παρεμπιπτόντως, ήταν πολύ μεγάλη η σοφία του Σωκράτη, ο οποίος παντού και πάντοτε καθοδηγούσε τους συνομιλητές του να ορίσουν επακριβώς την κάθε έννοια που εξεταζόταν, όπου εκεί φαινόταν καθαρά η συγκεχυμένη αντίληψη που είχαν για τις έννοιες.
Η έννοια της Ψυχής είναι από την ίδια της τη φύση ασαφής, και μιλώντας γι΄αυτήν, καθένας εννοεί κάτι διαφορετικό. Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να τη διευκρινίσουμε όσο καλύτερα μπορούμε.
Από πρώτη άποψη, με τη λέξη Ψυχή εννοούμε γενικά το στοιχείο εκείνο μέσα σε κάθε ζωντανό οργανισμό, το οποίο αποτελεί την αντιληπτική του ικανότητα, την ικανότητα του αντιλαμβάνεσθαι και αισθάνεσθαι.
Όπως καταλαβαίνει κανείς, αυτή η ικανότητα έχει διάφορες όψεις και ποιότητες, οι οποίες διαφέρουν σε άπειρη κλίμακα και είναι ακριβώς ο παράγοντας εκείνος που κάνει τη διαφορά μεταξύ των όντων. Πέρα από τις μεγάλες κλιμακώσεις (όπως φυτά, ορυκτά… κ.τ.λ.), υπάρχουν οι άπειρες υποκλίμακες και διαβαθμίσεις εντός της κάθε κλίμακας. Έτσι, ενώ η ζωή είναι μία και η αυτή για όλα τα όντα, η ψυχή είναι διαφορετική και ιδιάζουσα για κάθε ξεχωριστό ον.
Τα παραπάνω αποτελούν μια πρώτη προσέγγιση στο ζήτημα. Τώρα ερχόμαστε σε μια δεύτερη, αλλά πολύ σημαντική διευκρίνιση που αφορά τις ποιότητες της κάθε ψυχής -αλλά τώρα θα μιλήσουμε από την άποψη της ανθρώπινης ψυχής.
Υπάρχουν 3 βαθμίδες αυτής της υπόστασης που αποκαλούμε «ψυχή», και είναι οι εξής:
1.Κατώτερη βαθμίδα: Ζωϊκή Ψυχή.
Την διαθέτουν επίσης -σε διάφορους βαθμούς- και τα ζώα. Είναι βασικά οι αισθήσεις και τα ένστικτα, και ό,τι απορρέει από αυτά.
2.Μεσαία βαθμίδα: Ανθρώπινη Ψυχή.
Είναι το καθαρά ανθρώπινο στοιχείο, το οποίο περιέχει το στοιχείο της αυτεπίγνωσης (ahamkara, στα σανσκριτικά), το στοιχείο της επίγνωσης του εγώ. Το στοιχείο αυτό έχει την ικανότητα της κρίσης, της διάκρισης, της επιλογής, της έλξης και άπωσης.
Η ανάπτυξή του ποικίλλει μεταξύ των ανθρώπινων όντων. Η διαφορά μπορεί να είναι αβυσσαλέα, όπως εκείνη μεταξύ ενός πρωτόγονου και ενός μεγαλοφυούς. Η μεγάλη μάζα είναι στο ενδιάμεσο. Αξιοσημείωτη στη βαθμίδα αυτή είναι η δυνατότητα στροφής προς τα κάτω (ζωικής ψυχής) ή προς τα πάνω, στην
3.Ανώτερη βαθμίδα: Πνευματική Ψυχή.
Πρόκειται για το θεϊκό και άφθαρτο στοιχείο, το οποίο, χωρίς απώλεια του ahamkara (εγώ), εμφορείται από υπερπροσωπική αίσθηση, από την αίσθηση της ενότητας με το σύνολο, μιας ενότητας ακατάλυτης και κυριαρχικής. Η Πνευματική Ψυχή συνιστά υπέρβαση της ζωώδους υπόστασης και είναι ανίκανη να συμπεριφερθεί χυδαία, σκληρά ή άσχημα. Ο αγώνας της στρέφεται διαρκώς προς την ανθρώπινη ψυχή, την οποία προσπαθεί να προσελκύσει και να ενωθεί μαζί της. Η Πνευματική Ψυχή εκδηλώνεται σε διαφορετικούς βαθμούς στους διάφορους ανθρώπους, και σε αρκετούς δεν εκδηλώνεται καθόλου. Η ρήξη του Νήματος μεταξύ της Πνευματικής και της ανθρώπινης Ψυχής αποτελεί το μεγαλύτερο και εφιαλτικότερο συμβάν, την απώλεια της αθανασίας και τον αληθινό θάνατο. Αντίθετα, η προσέγγιση των δύο στοιχείων αποτελεί κοσμική χαρά και εορτή.

Μιλήσαμε για την τριμέρεια της ψυχής, παρ΄όλα αυτά η Ψυχή είναι μία, και θα μπορούσαμε ορθότατα να την αποκαλέσουμε, με μια πιο επιστημονική ορολογία, συνείδηση ή συνειδητότητα. Η λέξη «ψυχή» έχει μια ποιητική χροιά και οπωσδήποτε μια ασάφεια, αλλά δεν αρνιόμαστε την γοητεία της ποιητικότητας.
Εν πάσει περιπτώσει, οι τρεις βαθμίδες της Ψυχής δεν είναι παρά τρεις όψεις της συνείδησης, ή με άλλα λόγια τρεις όψεις νοημοσύνης.
Το εάν κυριαρχεί, και σε ποιο βαθμό, η μία ή η άλλη όψη είναι συνάρτηση του βαθμού εξέλιξης του ατόμου.

Έρως
Το θέμα Έρως είναι ένα τεράστιο φιλοσοφικό ζήτημα, θα το προσεγγίσουμε όμως όσο πιο απλά γίνεται.
Αφήνοντας κατά μέρος την κοσμική του διάσταση, δηλαδή εκείνη του κοσμικού ηλεκτρομαγνητισμού, θα περιοριστούμε στην ανθρώπινη όψη του. Τι είναι Έρως στην ανθρώπινη πλευρά του;
Έρως είναι η επιθυμία για την απόκτηση και κατοχή κάποιου αντικειμένου. Το αντικείμενο της επιθυμίας μπορεί να είναι υλικό ή πνευματικό, ανθρώπινο πρόσωπο ή και όχι. Η επιθυμία όμως στρέφεται πάντοτε προς κάτι ωραίο -όπως αντιλαμβάνεται το ωραίο, η κάθε συνείδηση. Γι΄αυτό είναι αχώριστος συνοδός της Αφροδίτης -Ομορφιάς. Ενώ στην πλανητική θεώρηση ο Έρως είναι μόνο «δαίμων», κάτι ενδιάμεσο μεταξύ Θεού -Θνητού, στον συγκεκριμένο μύθο είναι θεός.
Έτσι: Έρως= η ισχυρή έλξη προς κάτι, με σκοπό την ικανοποίηση ή πλήρωση.
Ας έρθουμε τώρα στο μύθο μας.
Ο συγκεκριμένος μύθος έχει μια εγγενή αδυναμία, την εξής: Στην πραγματικότητα, ο Έρωτας δεν είναι το ζητούμενο. Είναι το αίτημα. Δεν είναι ο σκοπός, το αντικείμενο, αλλά το μέσον ή η ώθηση προς κάποιο αντικείμενο. Με άλλα λόγια, δεν είναι το επιθυμητό αλλά η επιθυμία. Στον μύθο που εξετάζουμε φαίνεται σαν να είναι το ίδιο το επιθυμητό.
Παρ΄όλα αυτά, κάτι θέλει να πει, κάτι λέει, κι αυτό θα το δούμε στη συνέχεια.

Τα στοιχεία της αφήγησης λένε τα εξής:
Βασιλική γενιά: η Ψυχή έχει υψηλή καταγωγή. Πράγματι, η Ψυχο-Ζωή όλων των όντων έχει ουράνια προέλευση.
Δύο μεγαλύτερες αδελφές: Συμβολίζουν προγενέστερες, ατελέστερες καταστάσεις της Ψυχής, οι οποίες μάλιστα μπορεί να γίνουν πολύ κακές. Αυτές φαίνεται στη συνέχεια του μύθου φανερώνουν φθόνο και κακεντρέχεια. Αυτά τα στοιχεία (ανικανοποίητη επιθυμία και ύπουλη επιθετικότητα) πρέπει να εξαλειφθούν προκειμένου να σωθεί η Ψυχή -δηλαδή το ευγενέστερο και ανώτερο μέρος της. Και πράγματι οι δύο «αδελφές» πεθαίνουν στη συνέχεια της ιστορίας.
Στην ουσία, οι δύο αδελφές είναι απεικονίσεις και προσωποποιήσεις του ενστίκτου και του θυμικού.

Ασύγκριτη Ομορφιά: Αν η Αφροδίτη συμβολίζει το Απόλυτο Κάλλος, η Ψυχή είναι η αντανάκλασή του.
Εύλογα, αφού η Ψυχή είναι η Συνείδηση στις διάφορες φάσεις και όψεις της. Μόνον η Συνείδηση μπορεί να αντικαθρεφτίσει, να δει την ομορφιά.
Άλλωστε αυτή είναι ό,τι πιο πολύτιμο, αφού Ζωή χωρίς επίγνωση είναι χωρίς αξία. Έξω από τη Συνείδηση δεν υπάρχει ομορφιά, δεν υπάρχει τίποτε. Ασφαλώς η Συνείδηση μπορεί να καθρεφτίσει και ασχήμια ή ατέλεια, αλλά στο μύθο μας δεν συμβαίνει αυτό, η Ψυχή είναι όμορφη.

Γάμος -σύζευξη στα τυφλά: Η Ψυχή είναι ευτυχισμένη στο νέο της περιβάλλον, χαίρεται τα πλούτη και τις ομορφιές που της προσφέρει ο γάμος της, αλλά δεν βλέπει ούτε γνωρίζει τον σύντροφό της. Ωστόσο δεν φαίνεται ν΄ανησυχεί ιδιαίτερα ούτε να διακατέχεται από περιέργεια. Ζει μέσα σε μια ευτυχισμένη άγνοια, όπως οι Πρωτόπλαστοι στον Παράδεισο.

Στέρηση της Ευτυχίας: Όπως και στην περίπτωση των Πρωτόπλαστων, το πέρασμα από την άγνοια στη γνώση της στοιχίζει την ευτυχία και την απώλεια του συντρόφου της. Το άνοιγμα του ματιού της στην πραγματικότητα όμως αφυπνίζει και την έλξη προς τον θεϊκό σύντροφο.

Αναζήτηση και Δοκιμασίες: Η στέρηση του ποθητού συντρόφου ρίχνει την Ψυχή σε σκληρές δοκιμασίες που της επιβάλλει η «κακιά» Αφροδίτη. Είναι τόσο «κακιά» όσο και ο Ευρυσθέας που επιβάλλει δύσκολους άθλους στον Ηρακλή. Αυτές οι δοκιμασίες είναι τα αναγκαία βήματα για την εξέλιξη, την τελειοποίηση και τελικά την αθανασία.

Ανεύρεση του Συντρόφου και Αθανατοποίηση: Η ανυποχώρητη επιμονή και η επακόλουθη επιτυχία στα δύσκολα έργα οδηγούν τελικά στην ανεύρεση του συντρόφου και την απόκτηση της αθανασίας.

Ας θυμηθούμε τι λέει ο Πλάτωνας στο Συμπόσιο: Ότι κατά βάθος όλα τα όντα, δηλαδή η ψυχή τους, ποθούν την Ευδαιμονία, την Ευτυχία. Και επιθυμούν να την κατέχουν εσαεί, παντοτινά.
«Παντοτινά» σημαίνει χωρίς τέλος, δηλαδή αθανασία. Όσο για την ευτυχία ή Ευδαιμονία, είναι δυνατή μόνο στη συνθήκη της Ομορφιάς. Γι΄αυτό, σ΄ένα βαθύτερο επίπεδο, η Ομορφιά και η Ευδαιμονία ταυτίζονται.
Και να που φτάνουμε πάλι στην εκπληκτική δήλωση της ινδικής αρχαίας σοφίας ότι η πραγματική φύση του Όντος είναι Sat -Cit -Ananda : Ύπαρξη -Συνείδηση -Ευδαιμονία. Αυτό ακριβώς είναι η Ψυχή του μύθου μας, μόνο που το αγνοεί, γιατί «κοιμάται» σαν την Πεντάμορφη του άλλου παραμυθιού που θα την ξυπνήσει ο Πρίγκιπας ή ο Έρωτας ή ο Θεός (Νόμος της Εξέλιξης). Στην αρχή η Ψυχή «κοιμάται», έπειτα αφυπνίζεται και αρχίζει να ανησυχεί και ν΄αγωνιά. Τότε αρχίζει να παλεύει για την ευτυχία της. Ο ερωτικός σύντροφος της Ψυχής είναι η ευτυχισμένη και αθάνατη ουσία της και η επιθυμία ή η ώθηση προς πραγμάτωσή της. Στην πρώτη φάση (ανωριμότητα) αυτή η φύση και αυτή η ανάγκη δεν είναι συνειδητές -η Ψυχή είναι (νομίζει πως είναι) θνητή, αλλά δεν νοιάζεται, είναι ευχαριστημένη με τα εφήμερα αγαθά. Στη δεύτερη φάση ξυπνά και αγωνίζεται. Στην Τρίτη φάση φτάνει στην αυτοπραγμάτωση.