Agni Yoga Hellas

ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ 4

Uncategorized

Την πνευματική δραστηριότητα του Πλάτωνα μπορούμε να τη διακρίνουμε σε δύο κατηγορίες: στη διδακτική και στη συγγραφική.
Από τις δύο αυτές κατηγορίες ο ίδιος προέκρινε την διδακτική, επειδή, όπως έλεγε, με την ανάγνωση ενός βιβλίου δεν μπορεί να υπάρξει ζωντανή ανταλλαγή μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη. Ο δεύτερος δεν μπορεί να θέσει ερωτήματα, διευκρινίσεις ή τυχόν αντιρρήσεις στον πρώτο. Επιπλέον, ο συγγραφέας δεν μπορεί να πει σε ζωντανή συζήτηση, όχι μόνο για λόγους καθαρά πρακτικούς αλλά και επειδή δεν είναι επιτρεπτό να λέγονται τα πάντα στους πάντες.
Τα βιβλία προορίζονται για το ευρύ κοινό, ενώ η διδασκαλία της επιστήμης και της φιλοσοφίας για τους πνευματικά συγγενείς και για καθέναν που εμφορείται από την ανάλογη έφεση.
Για το σκοπό αυτό ο Πλάτων ίδρυσε μια Σχολή ανώτερης εκπαίδευσης, την Ακαδημία, ένα είδος πρότυπου Πανεπιστημίου, στο οποίο διδάσκονταν πλην της καθαρής φιλοσοφικής αναζήτησης και οι επιστήμες, κυρίως των μαθηματικών και της γεωμετρίας. Στην Ακαδημία μπορούσε να φοιτήσει οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης ή φύλου, αρκεί να αγαπούσε το αντικείμενο των ακαδημαϊκών σπουδών.
Στην πραγματικότητα, εκτός από τις παραπάνω γενικότητες, δεν γνωρίζουμε επακριβώς το περιεχόμενο της πλατωνικής διδασκαλίας μέσα στη Σχολή. Ας παραθέσουμε όμως εδώ τη δήλωση εκείνου του πληροφοριακού θησαυροφυλακίου που ακούει (ή μάλλον άκουγε) στο όνομα Ε.Π. Μπλαβάτσκυ. Η Μπλαβάτσκυ λοιπόν σχολιάζει ότι στη Σχολή του Πλάτωνα διδασκόταν ό,τι και στα Μυστήρια. Αυτό σημαίνει ότι δινόταν γνώση σχετικά με τα μεγάλα προβλήματα της Ύπαρξης.
Πάντως, από τα μαθήματα αυτού του μεγάλου Στοχαστή δεν μας έχει σωθεί τίποτε επειδή ο Πλάτωνας δεν χρησιμοποιούσε ποτέ σημειώσεις, αλλά δίδασκε πάντοτε από στήθους. Ασφαλώς όμως οι μαθητές, σεβόμενοι την επιθυμία του Δασκάλου τους, δεν κοινοποίησαν ποτέ αυτό που διδάσκονταν εντός της Ακαδημίας. Και ασφαλώς επίσης, αν αληθεύει η πληροφορία της Μπλαβάτσκυ για διδασκαλία απορρήτου υλικού, αντιλαμβάνεται καθένας ότι κι εδώ θα υπήρχαν βαθμίδες γνώσης και ότι οι υψηλά μυούμενοι θα ήταν ελάχιστοι.
Ο Αριστοτέλης μόνο δίνει κάποιες πληροφορίες για την προφορική πλατωνική διδασκαλία, αλλά δεν είναι αξιόπιστος μάρτυρας για λόγους που θα πούμε αργότερα.
Το βέβαιο είναι ότι από την Ακαδημία βγήκαν σπουδαία μαθηματικά μυαλά και άτομα εξαιρετικά καταρτισμένα στο νομοθετικό και διοικητικό τομέα. Σε ποια ηλικία ίδρυσε ο Πλάτων την Ακαδημία; Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα, θεωρείται όμως πιθανότερη η εκδοχή ότι η ίδρυση της Σχολής έλαβε χώρα μετά από το πρώτο ταξίδι στην Ιταλία, όταν ο Πλάτωνας ήταν σαράντα ετών (στο δεύτερο ταξίδι ήταν εξήντα ετών).
Θεωρείται ότι η Ακαδημία ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο. Ωστόσο πρέπει να πούμε ότι την ίδια εποχή υπήρχε στην Αθήνα (και μάλλον προϋπήρξε χρονικά) και μια άλλη Σχολή ανώτερης εκπαίδευσης, του ρήτορα Ισοκράτη. Όμως το σκεπτικό και το περιεχόμενο των σπουδών των δύο σχολών διέφερε απολύτως. Η Ισοκρατική Σχολή εκπαίδευε νέους που φιλοδοξούσαν να κάνουν πολιτική καριέρα και περιφρονούσε την επιστήμη ως άχρηστη. Ο επίδοξος για δημόσια αξιώματα νέος μάθαινε να εκφράζει «απόψεις» με πειστικό τρόπο και ρητορική δεινότητα.

Το συγγραφικό έργο του Πλάτωνα άρχισε πολύ πριν από την ίδρυση της Ακαδημίας και συνεχίστηκε παράλληλα με αυτήν, ως το τέλος της ζωής του φιλοσόφου -στα 80 περίπου χρόνια του.
Είναι ευτύχημα ότι, αντίθετα με την προφορική του διδασκαλία, το γραπτό του έργο διασώθηκε ακέραιο ως τις μέρες μας. Το έργο αυτό συνίσταται σε 36 διαλόγους, οι οποίοι από την αρχαιότητα έχουν ταξινομηθεί κατά τετραλογίες. Η αρχαιότητα θεωρούσε αυτά τα 36 έργα ως γνήσια, ενώ υπάρχουν και άλλα που θεωρούνταν νόθα. Βέβαια, και μεταξύ των 36 μερικών η γνησιότητα αμφισβητείται, όμως δεν θα συζητήσουμε εδώ αυτό το θέμα.
Ο Πλάτων γράφει σε διαλογική μορφή, και θεωρείται ανυπέρβλητος σ΄αυτό το είδος γραφής, με τη ζωηρότητα και τη δραματικότητα του διαλόγου, με την αξιοθαύμαστη παρουσίαση των χαρακτήρων, και με την τελειότητα έκφρασης της αττικής γλώσσας. Δεν χρειάζεται να πούμε για το ύψος της φιλοσοφικής αναζήτησης, όπου εξετάζονται θέματα μεταφυσικά, πολιτικά, οικονομικά, όπως και θέματα παιδείας και κριτικής της τέχνης. Κυρίως όμως και στη βάση όλων των θεμάτων βρίσκεται η ηθική, οι κανόνες που πρέπει να διέπουν και να ορίζουν την ανθρώπινη ζωή, διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα και τη διαγωγή του ανθρώπου.
Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι ο Πλάτων δεν παρουσιάζει ούτε διεκδικεί κάποιο φιλοσοφικό σύστημα, είναι αντίθετος προς κάθε τέτοιου είδους τυποποίηση. Σκοπός του είναι να κεντρίσει το ενδιαφέρον προς την φιλοσοφία, την αναζήτηση απαντήσεων στα μεγάλα προβλήματα που αφορούν την ανθρώπινη ύπαρξη. Με λίγα λόγια, η φιλοσοφία του Πλάτωνα δεν αποτελεί ένα κλειστό κύκλωμα, αλλά ένα ατέλειωτο ταξίδι στα βάθη της Ύπαρξης, και γι΄αυτό παραμένει αιώνια ζωντανή και σφύζουσα.

Τους πλατωνικούς διαλόγους μπορούμε επίσης να τους διακρίνουμε σε μεγάλους (μείζονες) και μικρούς (ελάσσονες). Σε όλους τους διαλόγους, εκτός των Νόμων, πρωταγωνιστής είναι ο Σωκράτης, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις ο διάλογος τιτλοφορείται από το όνομα του σπουδαιότερου μετά τον Σωκράτη, συνομιλητή, όπως π.χ. Φαίδων, Φαίδρος, Κρατύλος, Φίληβος, κ.τ.λ..
Οι σπουδαιότεροι και ωραιότεροι διάλογοι είναι η Πολιτεία, ο Φαίδων, ο Φαίδρος, το Συμπόσιο, ο Τίμαιος και οι Νόμοι.
Ας αναφέρουμε στο τέλος ότι μεταξύ των γραπτών του Πλάτωνα υπάρχει μια σειρά επιστολών, μεταξύ των οποίων περίφημη είναι η Ζ΄(Έβδομη), καθώς και μια σειρά ορισμών.