Πώς μπορεί να γίνει καλύτερος ο κόσμος; Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε καλύτερες συνθήκες ζωής για όλους;
Πρωτίστως, πρέπει να απαλλαγούμε από το χειρότερο και πλέον απαράδεκτο κακό που αποτελεί το μέγα όνειδος της ανθρωπότητας, τον πόλεμο.
Η απάλειψη αυτού του ολέθριου παράγοντα από τη ζωή των ανθρώπων θα επιφέρει τεράστιες ευεργετικές αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα. Εκτός από τις αυτονόητες επιπτώσεις που έχουν να κάνουν με την αιματοχυσία, την καταστροφή των κτιριακών και οικονομικών δομών, καθώς και του κοινωνικού και εκπαιδευτικού συστήματος, ο πόλεμος δημιουργεί κι άλλες μεγάλες συμφορές που ίσως δεν τις σκέφτονται πολλοί.
Οι πολεμικές συρράξεις προκαλούν βλάβη στην ίδια την ψυχή της ανθρωπότητας καθώς καταστρέφουν τις δομές του πολιτισμού και της κουλτούρας. Η καταστροφή ανεκτίμητων θησαυρών του πνεύματος που ανήκουν σε όλους τους ανθρώπους και σε όλες τις γενιές οδηγεί σε εξαγρίωση και βαρβαρότητα. Γιατί η αναγκαστική, λόγω συνθηκών, παραμέληση των έργων του πνεύματος και ο αφανισμός τους έχει ως αποτέλεσμα την πνευματική λιμοκτονία και την πνευματική οπισθοδρόμηση. Αυτό είναι απολύτως τραγικό γιατί πλήττεται ακριβώς εκείνο το οποίο είναι το πλέον δραστικό και σωτήριο φάρμακο, το πιο δραστικό και σωτήριο μέσο.
Και ποιο είναι αυτό; Είναι το Ωραίο.

Το μεγάλο πνεύμα του Φ. Ντοστογιέφσκυ συνέλαβε αυτή την αλήθεια και την εξέφρασε εύστοχα και απλά:
« Η Ομορφιά θα σώσει τον κόσμο».
Αλήθεια, η δύναμη της ομορφιάς είναι ακατανίκητη. Ακόμα και η πιο πρωτόγονη ψυχή έλκεται σ΄αυτήν. Ασφαλώς, η αντίληψη της ομορφιάς του πρωτόγονου διαφέρει πολύ από εκείνην του πολιτισμένου ανθρώπου. Και όπως δείχνει ο Πλάτων στον υπέροχο διάλογό του «Το Συμπόσιο», υπάρχουν πολλοί αναβαθμοί στην αίσθηση του Ωραίου ανάλογα με το πνευματικό ύψος στο οποίο έχει φτάσει κάθε ψυχή. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση η ομορφιά δεν αφήνει καμία ψυχή ασυγκίνητη – τουλάχιστον καμία υγιή ψυχή. Η υιοθέτηση της ασχήμιας συνιστά απόλυτη διαστροφή.

Τι κάνει η μαγεία της ομορφιάς στην ανθρώπινη ψυχή; Τη συνεπαίρνει, την εξυψώνει, την κινητοποιεί, την εξυγιαίνει, την τρέφει με χαρά και απόλαυση, ακόμα και την εκστασιάζει. Μπορεί κανείς να φανταστεί ευτυχισμένη ύπαρξη σε απουσία ομορφιάς;
Η ανθρώπινη ψυχή, με άλλα λόγια η ανθρώπινη συνειδητότητα, έχει απόλυτη ανάγκη την ομορφιά. Είναι η τροφή της. Με αυτήν μεγαλώνει και αναπτύσσει τα φτερά της. Με αυτήν εκλεπτύνεται και εξευγενίζεται. Και είναι αυτή, η Ομορφιά, ο πιο εύκολος και σύντομος δρόμος υπέρβασης της ατέλειας, κι επομένως της φθοράς και της οδύνης.
Εξευγενίζοντας τα ήθη και παρέχοντας μια κοινή παγκόσμια γλώσσα υπηρετεί τη συνεννόηση και την ειρήνη.

Να γιατί η Ομορφιά είναι η μεγαλύτερη ευλογία και η πιο σίγουρη σωτηρία, τόσο για το άτομο όσο και για τον κόσμο. Αλλά βέβαια, ένα σωτήριο φάρμακο μπορεί να σώσει μόνο εάν ληφθεί. Το ίδιο και η πανάκεια της Ομορφιάς, για να δράσει πρέπει να ληφθεί, να συνειδητοποιηθεί. Να διεισδύσει στη συνειδητότητα και να την καταλάβει. Και παρόλο που η κλίση του ανθρώπου προς το ωραίο είναι έμφυτη και ενστικτώδης, εντούτοις χρειάζεται καλλιέργεια του πνεύματος για να αυξήσει τη δεκτικότητα και την ευαισθησία του απέναντι στην ομορφιά. Αυτή η καλλιέργεια είναι αυτό που ονομάζουμε κουλτούρα. Η κουλτούρα τρέφει, καλλιεργεί και αναπτύσσει ό,τι είναι ευγενές και ωραίο και οδηγεί όλο και πιο ψηλά.

Γι΄αυτό στη ζωή μας αξίζει να ζητάμε, να κυνηγάμε παντού, το ωραίο. Και αυτό το βρίσκουμε σε δύο πηγές. Η μία είναι η Θεία Δημιουργία, η Φύση, σε όλο το ασύλληπτο μεγαλείο και τη συγκλονιστική ομορφιά της. Η άλλη είναι η ανθρώπινη δημιουργία, γιατί το ανθρώπινο πλάσμα πασχίζει επίσης να δημιουργήσει ομορφιά -αυτό είναι μέσα στη φύση του, και το βλέπεις παντού, από το κέντημα ή το υφαντό της απλής γυναίκας του χωριού ως τα αριστουργήματα της ανθρώπινης μεγαλοφυίας. Όλοι οι άνθρωποι προσπαθούν να κοσμήσουν τη ζωή τους με κάθε τρόπο -τα σπίτια, τις πόλεις, τον εαυτό τους, γιατί η ομορφιά είναι η μεγαλύτερη αξία και νόημα της ύπαρξης.

Εκείνο λοιπόν που κατάλαβε ο Ντοστογιέφσκυ ήρθε αργότερα ένας άλλος συμπατριώτης τους να το κάνει πράξη ζωής και να το διακηρύξει σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρόκειται για το υψηλό και ευγενές πνεύμα του Νίκολας Ρέριχ. Αξίζει να πούμε δυο λόγια γι΄αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο ώστε να τον γνωρίσουν κι αυτοί που δεν τον ξέρουν.
Ο Ν. Ρέριχ γεννήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 1874 στην Αγία Πετρούπολη. Οι γονείς του τον ενθάρρυναν να σπουδάσει νομικά για να διαδεχθεί τον πατέρα του στο δικηγορικό του γραφείο. Ο Νίκολας τελείωσε αυτές τις σπουδές, αλλά η πραγματική του κλίση ήταν η ζωγραφική. Έτσι, οι γονείς του του επέτρεψαν να πάει στο Παρίσι, όπου πήρε μαθήματα από τον δάσκαλο του Βαν Γκογκ και του Τουλούζ Λωτρέκ.
Όταν επέστρεψε στη Ρωσία παντρεύτηκε την Έλενα Σαποσνίκοβα, η οποία αργότερα ανέπτυξε τη φιλοσοφία της Άγκνι Γιόγκα. Γρήγορα ο Νίκολας Ρέριχ αναδείχθηκε επιτυχημένος ζωγράφος, ενώ συγχρόνως σχεδίαζε ρούχα και σκηνικά για όπερες και μπαλέτα.
Το 1917 το ζεύγος Ρέριχ μετακινήθηκε στη Φινλανδία για λόγους υγείας του Νίκολας. Επειδή όμως σε λίγο με τη ρωσική Επανάσταση έκλεισαν τα σύνορα Ρωσίας και Φινλανδίας, οι Ρέριχ υποχρεώθηκαν να μετακομίσουν στη Μ. Βρετανία και από εκεί στην Αμερική, το 1920.
Τότε ο Ρέριχ αρχίζει μια πολύ έντονη δραστηριότητα για την υποστήριξη και διάδοση των τεχνών και των επιστημών. Έτσι, ίδρυσε δύο ινστιτούτα: το «Cor Ardens» («Φλεγόμενη Καρδιά»), μια αδελφότητα καλλιτεχνών από διάφορες χώρες, και ένα «Ινστιτούτο Ενωμένων Τεχνών», μια οργάνωση για την εκπαίδευση, την επιστήμη, και την φιλοσοφία.
Το 1923 ιδρύθηκε στη Ν. Υόρκη το Μουσείο Ρέριχ. Σ΄αυτά τα τρία χρόνια και ακόμα περισσότερα τα επόμενα, και ως το τέλος της ζωής του, ο Ν. Ρέριχ αγωνίστηκε υπεράνθρωπα για την προστασία της κληρονομιάς των έργων κουλτούρας ανά τον κόσμο από τις καταστροφές των πολέμων και των επαναστάσεων, αλλά ακόμα και από ζημιές εν καιρώ ειρήνης. Σκέφτηκε λοιπόν ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας διεθνής θεσμός, ανάλογος με εκείνον του Ερυθρού Σταυρού, ο οποίος θα προστάτευε τα κτίρια, τα μουσεία, και γενικώς τα έργα τέχνης, τα οποία εκφράζουν ό,τι υψηλότερο και ευγενέστερο έχει επιτύχει το ανθρώπινο πνεύμα και που αποτελούν την πολιτιστική κληρονομιά όλων των λαών και όλων των γενεών.
Ένας τέτοιος θεσμός θα απαιτούσε ένα σύμβολο, όπως εκείνο του Ερυθρού Σταυρού, διεθνώς αναγνωρισμένο. Ο Νίκολας Ρέριχ δημιούργησε το αναγκαίο σύμβολο, το οποίο ονόμασε «Λάβαρο της Ειρήνης». Ήταν μια λευκή σημαία που στο μέσον απεικόνιζε τρεις κόκκινες σφαίρες κλεισμένες μέσα σ΄έναν κόκκινο κύκλο. Οι τρεις σφαίρες παριστάνουν τα παρελθόντα, τα παρόντα και τα μελλοντικά επιτεύγματα του ανθρώπινου γένους, ενώ ο περιβάλλων κύκλος συμβολίζει την ιδέα της παντοτινής προστασίας και διαφύλαξής τους. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι συμβολισμοί, όπως η τριάδα Τέχνη -Φιλοσοφία -Επιστήμη ή Θρησκεία -Τέχνη -Επιστήμη, κ.τ.λ.

Αλλά το Λάβαρο μόνο του δεν ήταν αρκετό. Χρειαζόταν και νομική κατοχύρωση της ιδέας. Έτσι, το 1929 ο Ν. Ρέριχ ίδρυσε ένα νομικό οργανισμό, τον οποίο ακολούθησαν και άλλοι στο Παρίσι και τη βελγική πόλη Bruges με την ονομασία «Διεθνής Ένωση για το Σύμφωνο Ρέριχ». Η πόλη Bruges, μια πόλη, η οποία ήδη είχε αποδείξει το μεγάλο σεβασμό της για την πολιτιστική κληρονομιά της, διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στο κίνημα Ρέριχ. Εκεί έλαβαν χώρα δύο Σύνοδοι, το 1931 και 1932, για το Σύμφωνο Ρέριχ με διεθνή απήχηση. Η Σύνοδος του 1932 απέληξε στην ίδρυση μιας ένωσης με τίτλο «Ο Ρέριχ υπέρ της Ειρήνης, της Τέχνης, της Επιστήμης και της Εργασίας». Ακολούθησε η ίδρυση ενός ομώνυμου μουσείου. Σ΄αυτό εκθέτονταν έργα όχι μόνο του Ν. Ρέριχ αλλά και άλλων καλλιτεχνών.
Η Bruges έγινε η πόλη του Λάβαρου της Ειρήνης και τη Γέφυρα των Κόσμων, υπό μία έννοια. Ακόμη σήμερα, στον 21ο αιώνα η Bruges είναι εστία κουλτούρας. Το 2005 γιορτάστηκε εκεί η 70η Επέτειος του Συμφώνου Ρέριχ, και το 2010 η 75η Επέτειός του.

Η μεγαλύτερη επιτυχία αυτής της προσπάθειας του Ρέριχ ήταν η υπογραφή του Συμφώνου από αντιπροσώπους 21 κρατών στο Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου επί προεδρίας του Φρ. Ντ. Ρούσβελτ, ο οποίος συμμεριζόταν τις ιδέες του Ν. Ρέριχ.

Η φλογερή προσπάθεια του Ν. Ρέριχ υπέρ της Ομορφιάς, της Γνώσης και της Ειρήνης άναψε εστίες σε όλο τον κόσμο. Ένας μόνον άνθρωπος, ένας μετανάστης χωρίς χρήμα και αξιώματα, κατάφερε έναν τεράστιο άθλο που έφερνε κοντά πολιτισμούς και αξίες, ανθρώπους και λαούς. Κι αν δεν μεσολαβούσε μια άθλια προδοσία και μαύρη προπαγάνδα εναντίον του από ορισμένα πρόσωπα της αμερικάνικης ελίτ, τα οποία είχε εμπιστευθεί, η όψη του κόσμου θα ήταν σήμερα διαφορετική. Και αντί για «Σύγκρουση Πολιτισμών» που ακούμε δυστυχώς στις μέρες μας, θα είχε παγιωθεί η ιδέα της «Ειρήνης των Πολιτισμών», και ίσως δεν θα βιώναμε τα τρομαχτικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε διάφορα μέρη του κόσμου προκαλώντας μας φρίκη.

Όμως η φωτιά του Συμφώνου για την Ειρήνη, την Τέχνη, την Επιστήμη και την Εργασία δεν έχει σβήσει. Καίει στις καρδιές ευαίσθητων ανθρώπων σε διάφορα μέρη της γης και μπορεί να γίνει παγκόσμια πυρκαγιά που θα φωτίσει και θα ζεστάνει τον πληγωμένο κόσμο μας.

Η μεγάλη καρδιά του Νίκολας Ρέριχ, αυτού του ηρωικού αγωνιστή για τις πιο ωραίες ιδέες, του ενορατικού, του φιλόσοφου, του ασύγκριτου καλλιτέχνη, του ευγενικού ανθρωπιστή, έπαψε να χτυπάει στις 13 Δεκέμβρη του 1947, μην αντέχοντας τις φρίκες του κόσμου, τη βρώμικη προδοσία και τη ματαίωση μεγάλων και υπέροχων σχεδίων.
Η σορός του αποτεφρώθηκε στο Κούλου, μια κοιλάδα στους πρόποδες των Ιμαλαϊων, όπου η οικογένεια Ρέριχ είχε εγκατασταθεί ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1920.
Ο επίλογος, της ωραίας αυτής ζωής γράφτηκε λοιπόν μπροστά στα μεγαλειώδη βουνά, τα οποία τόσο πολύ αγάπησε και ύμνησε με απαράμιλλο τρόπο στους πίνακές του, ως σύμβολο πνευματικού ύψους και εκθαμβωτικής ομορφιάς.